Śniadania z leksykografią

Dotychczas w ramach cyklu Śniadania z leksykografią odbyły się następujące spotkania:

• 23 lutego 2021 r., prof. Arleta Adamska-Sałaciak (UAM),
  Odpowiedzialna leksykografia? O tym, jak definiuje się problemy psychiczne

Abstrakt:

Tak zwane słownictwo wrażliwe (ang. sensitive vocabulary) nie od dziś znajduje się w kręgu zainteresowań metaleksykografów. Chodzi tu m.in. o wyrazy i połączenia związane z rasą, religią, seksualnością czy chorobą. Należący do tego nurtu wykład jest próbą odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób angielskie słowniki pedagogiczne (English learners’ dictionaries) traktują hasła opisujące problemy natury psychicznej. Analizie poddano definicje dwunastu terminów zaczerpnięte z sześciu słowników, a jako tło teoretyczne posłużyło kilka kluczowych pojęć z językoznawstwa kognitywnego.

• 9 marca 2021 r., prof. Monika Bielińska (UŚ),
  Leksykografia. Słownik specjalistyczny. Koncepcja i jej realizacja

Abstrakt:

Nie ma dyscypliny ściślej związanej ze słownikami niż leksykografia, a mimo to słowników fachowych z tego zakresu jest zaledwie kilka. W grudniu zeszłego roku ukazał się słownik specjalistyczny pt. Leksykografia (Kraków: Universitas), pierwsze opracowanie tego rodzaju przeznaczone dla polskojęzycznego odbiorcy. Celem referatu jest zapoznanie słuchaczy z tą publikacją. Przedstawione zostaną podstawowe cechy słownika oraz wybrane aspekty koncepcji leksykograficznej, zwłaszcza te związane z zewnętrzną i wewnętrzną selekcją materiału.

• 20 kwietnia 2021 r. prof. Mirosława Podhajecka (UO),
  Słowniki polsko-angielskie z perspektywy badawczej

Abstrakt:

Słowniki dwujęzyczne w Europie od kilku stuleci stanowiły pomoc w nauce języków obcych. Przypuszczalnie żaden leksykograf nie spodziewał się, że jego opracowania będą kiedyś stanowiły również materiał badawczy. W referacie omówię najważniejsze dzieło leksykografii polsko-angielskiej XIX wieku – Dokładny słownik polsko-angielski… (1851) Erazma Rykaczewskiego, a także dwa najobszerniejsze słowniki XX wieku – The Kościuszko Foundation Dictionary: Polish-English (1961) Kazimierza Bulasa, Lawrence’a Thomasa i Francisa Whitfielda oraz Wielki słownik polsko-angielski (1969) Jana Stanisławskiego. Pragnę pokazać, po pierwsze, że stworzenie słownika z polszczyzną jako językiem wejścia nastręczało trudności, wymagających od autorów szczególnej pomysłowości, a po drugie, że mimo wielu różnic makro- i mikrostrukturalnych oba słowniki XX-wieczne zakorzenione są w tej samej tradycji leksykograficznej.

• 25 maja 2021 r. prof. Ewa Stala (UJ),
  Hiszpańskie słowniki onomazjologiczne

Abstrakt:

Celem referatu jest przedstawienie najistotniejszych osiągnięć hiszpańskiej leksykografii w zakresie słowników onomazjologicznych. Po krótkim wprowadzeniu teoretycznym (czym jest koncepcja onomazjologiczna) i historycznym (pierwsze słowniki onomazjologiczne), przechodzimy do prezentacji bezpośrednich poprzedników słowników hiszpańskich (dzieła angielskie i francuskie) i przykładów ujęć onomazjologicznych w leksykografii hiszpańskiej. Główna część referatu to przedstawienie najważniejszych dzieł tego typu, począwszy od wieku XIX (José Ruiz León, 1879; Eduardo Benot y Rodríguez, 1899) po sztandarowe dzieło J. Casaresa „Diccionario ideológico” z 1942 roku. Ostatnia część referatu poświęcona jest najnowszym słownikom i projektom tego typu: m.in. „Diccionario ideológico” R. Morala (2009), projekt ADESSE czy „Diccionario ideológico feminista” autorstwa V. Sau.

• 12 października 2021 r. prof. Tadeusz Piotrowski (UW),
  Słowniki bez wydawców

Abstrakt:

Słowniki współczesne powstały dzięki technice druku i do niedawna miały formę książki drukowanej. Książki są publikowane i rozprowadzane przez wydawców, jednak ich rola w opisach historii słowników polskich nie zawsze była czy to uwzględniana, czy to doceniana, w referacie opiszę właściwe przypadki. Od niedawna publikacje tworzy się i dystrybuuje bez użycia technik drukarskich i bez pośrednictwa wydawnictw, co ma ogromny wpływ na słowniki, szczególnie popularne. W referacie postaram się wskazać, w jakich kierunkach zmierzają takie słowniki w Polsce.

• 10 listopada 2021 r. dr hab. Marek Łukasik, prof. AP (Akademia Pomorska
  w Słupsku), Złota era polskiej leksykografii specjalistycznej?

Abstrakt:

Polska leksykografia specjalistyczna (terminografia) w nowoczesnym wydaniu liczy sobie około dwustu lat. W tym czasie pozostawała pod wpływem zarówno burzliwych dziejów narodu polskiego, jak i aktualnej myśli teoretycznej w zakresie terminologii. Szczególnie istotny wpływ na rozwój słownikarstwa specjalistycznego w Polsce miały zmiany polityczno-gospodarcze.

Podczas wystąpienia analizie poddane zostaną osiągnięcia leksykografii specjalistycznej w latach 1945–1989, a więc w okresie pokrywającym się z rządami socjalistycznymi w Polsce. Jest to niezwykle ciekawy moment w historii polskiej terminografii: omawiane czterdzieści pięć lat przyniosło nie tylko odrodzenie działalności leksykograficznej po drugiej wojnie światowej, ale także jakościowe zmiany w pracy terminograficznej, tak w aspekcie metodologicznym, jak i stricte wydawniczym. W referacie przybliżone zostanie tło działalności słownikarstwa specjalistycznego, jak również podjęta zostanie próba oceny działalności (meta)terminograficznej w omawianym okresie

• 18 stycznia 2022 r. dr hab. Ewa Rudnicka (UW),
  Kulturowy wymiar polskich słowników błędów

Abstrakt:

Teoria kultury języka w Polsce zaczęła się kształtować w XX wieku. Potrzeby teoretycznego opisu i uporządkowania zjawisk z zakresu szeroko rozumianej poprawności językowej i standaryzacji języka wynikały jednak z procesów i zjawisk wcześniejszych, przede wszystkim zaś z działalności popularyzatorskiej, której jednym z istotniejszych elementów były słowniki błędów, publikacje charakterystyczne dla polskiej leksykografii XIX–XX w. Tym właśnie publikacjom i ich roli będzie poświęcone wystąpienie. Celem referatu będzie ukazanie kulturowego wymiaru słowników błędów w dwojakim ujęciu: po pierwsze, pokazanie, jakich kulturowych okoliczności są te słowniki odbiciem, po drugie, pokazanie, jak publikacje te wpływały na pewne aspekty kulturowe związane z późniejszym funkcjonowaniem języka. Ważna będzie też próba odpowiedzi na pytanie, co z tego wynika dla współczesnej normatywistyki polskiej i współczesnego językoznawstwa.

• 15 marca 2022 r., dr Anna Lenartowicz-Zagrodna (UŁ),
  Dawne słowniki przekładowe jako źródło wzbogacania wiedzy o historii języka polskiego

Abstrakt:

Do czasu wydania pierwszego słownika języka polskiego (1807–1814) w opracowaniu Samuela Bogumiła Lindego, wyznaczającego nową erę polskiej leksykografii, ukazało się kilkadziesiąt słowników przekładowych: dwu-, trzy-, nawet kilku- i kilkunastojęzycznych, w których polszczyzna raz stawała w pozycji języka wyjściowego, innym razem – docelowego. Liczba i różnorodność tego typu słowników powinny czynić z nich ważki dla badacza historii polszczyzny materiał. Przegląd wybranych podręczników do historii języka polskiego przynosi jednak spostrzeżenie, że tkwiący w nich potencjał jest wykorzystywany w ograniczonym zakresie. W wystąpieniu postaram się odpowiedzieć na pytanie, czy i w jakim stopniu słowniki przekładowe mogą być równowartościowym względem innych tekstów źródłem do badań dotyczących dziejów polszczyzny. Zagadnienie omówię na materiale słowników polsko-łacińskich.

• 26 kwietnia 2022 r., dr hab. Przemysław Dębowiak (Instytut Filologii Romańskiej UJ i Instytut Języka Polskiego PAN), Język portugalski w słownikach dawnych i współczesnych, cz. I

• 10 maja 2022 r., dr hab. Przemysław Dębowiak (Instytut Filologii Romańskiej UJ i Instytut Języka Polskiego PAN), Język portugalski w słownikach dawnych i współczesnych, cz. II

Abstrakt:

Celem wykładu jest przedstawienie zarysu historii portugalskiej leksykografii, począwszy od słowników portugalsko-łacińskich (Jerónimo Cardoso, Bento Pereira, Rafael Bluteau), poprzez słowniki dwujęzyczne, w których portugalszczyzna zestawiona została z językami innymi niż łacina (europejskimi, azjatyckimi, afrykańskimi oraz rdzennych mieszkańców Ameryki Południowej), następnie przez jednojęzyczne słowniki języka portugalskiego (m.in. António de Morais Silva, Francisco Júlio Caldas Aulete, António Cândido de Figueiredo, Artur Bivar, José Pedro Machado, Aurélio Buarque de Holanda Ferreira, Antônio Houaiss), aż po słowniki wydawane współcześnie, także w formie elektronicznej. Ukazana zostanie również obecność języka portugalskiego w dawnych słownikach wielojęzycznych, które ukazały się poza granicami krajów luzofońskich (XVI–XIX w.). Ostatnia część wykładu poświęcona będzie słownikom dwujęzycznym w parze polski–portugalski i portugalski–polski.